Likwidacja zakładów górniczych Wałbrzyskich Kopalń Węgla Kamiennego, która miała miejsce w latach 90. XX w., spowodowała, że górniczy Wałbrzych i jego infrastruktura przemysłowa, historyczna architektura, jak i zgromadzone w kopalniach urządzenia i maszyny, stanowiące industrialny, niepowtarzalny charakter lokalnej historii i tożsamości, zostały zagrożone dewastacją i zapomnieniem. Wówczas na bazie zespołu urbanistyczno-przemysłowego Zakładu Górniczego Julia (wcześniej KWK Julia i KWK Thorez), charakteryzującego się wysokimi wartościami poznawczymi z dziedziny rozwoju myśli technicznej i metod eksploatacji węgla, postanowiono utworzyć placówkę muzealną. Muzeum Przemysłu i Techniki powołane zostało zarządzeniem Wojewody Wałbrzyskiego z dnia 11 stycznia 1993 r., jako Oddział Muzeum Okręgowego w Wałbrzychu. Tym samym kopalnia-muzeum i składające się na nie budynki przemysłowe z wyposażeniem oraz infrastrukturą, uznane zostały za element lokalnego dziedzictwa kulturowego.
Ustanowione muzeum dokumentowało wielowiekową obecność dolnośląskiego górnictwa węgla kamiennego. Jako cel powstającej instytucji wytyczono m.in. zabezpieczanie naziemnych i podziemnych zabytkowych obiektów techniki, gromadzenie zabytkowych urządzeń, organizację ich konserwacji oraz opracowanie dokumentacji naukowej i udostępnianie zbiorów. Rada Miasta Wałbrzycha, uchwałą z dnia 27 maja 1997 r., przyjęła strategię rozwoju gospodarczego miasta do 2002 r., oraz zobowiązała Zarząd Miasta Wałbrzycha m.in. do opracowania analizy wykonalności Muzeum Przemysłu i Techniki, przyjęcia wniosków z analizy wykonalności i określenia zakresu ich realizacji oraz wystąpienia o środki finansowe na realizację tego zadania. Na zlecenie Muzeum w Wałbrzychu, opracowana została przez Instytut Historii Techniki Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej, „Koncepcja Muzeum Przemysłu i Techniki w Wałbrzychu”. W opracowaniu autorzy podkreślają m.in. walory historyczne i architektoniczne zespołu Zakładu Górniczego Julia oraz jego znaczenie dla promocji Wałbrzycha i regionu jako ośrodka przemysłowego, kulturalnego i turystycznego.
Wykonana „Analiza wykonalności przedsięwzięcia Muzeum Przemysłu i Techniki w Wałbrzychu” przewidywała adaptację 22 obiektów przemysłowych byłego Zakładu Górniczego Julia w Wałbrzychu na merytoryczną i gospodarczą działalność Muzeum Przemysłu i Techniki. Rada Miejska Wałbrzycha uchwałą z dnia 18 czerwca 1998 r. pozytywnie zaopiniowała wspomnianą analizę. Aktem notarialnym z dnia 30 września 1999 r. Wałbrzyskie Kopalnie Węgla Kamiennego w Likwidacji zrzekły się na rzecz Gminy Wałbrzych prawa wieczystego użytkowania działek gruntowych byłego Zakładu Górniczego Julia w Wałbrzychu przy ul. Wysockiego 28 oraz prawa własności budynków i urządzeń trwale związanych z tymi gruntami. Zarząd Miasta Wałbrzycha, uchwałą z dnia 31 grudnia 1999 r., nieodpłatnie przekazał środki trwałe znajdujące się na terenie Zakładu Górniczego Julia, tj. 28 budynków oraz 279 maszyn i urządzeń dla Muzeum Przemysłu i Techniki. Przejęte budynki i obiekty przemysłowe nie posiadały żadnej dokumentacji budowlanej i były w dużej części w bardzo złym stanie technicznym.
Na wniosek Prezydenta Miasta Wałbrzycha, Rada Miejska w Wałbrzychu, uchwałą z dnia 24 października 2008 r., dokonała podziału Muzeum w Wałbrzychu poprzez wyłączenie z jego struktury organizacyjnej Oddziału Muzeum Przemysłu i Techniki i Oddziału Archeologii oraz utworzyła z dniem 01 stycznia 2009 r. nową instytucję kultury pod nazwą Park Wielokulturowy Stara Kopalnia w Wałbrzychu. Na siedzibę nowej instytucji przeznaczono kompleks architektoniczno-przemysłowy byłej Kopalni Węgla Kamiennego Julia w Wałbrzychu przy ul. Wysockiego 29. W 2009 r. Gmina Wałbrzych złożyła wniosek do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego o dofinansowanie projektu pod nazwą „Rewitalizacja i adaptacja na cele kulturalne byłej KWK „Julia” – Zadanie 1 projektu Parku Wielokulturowego Stara Kopalnia w Wałbrzychu”. Na realizację tego wniosku otrzymała w 2010 r. dotację z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, przeznaczone na ochronę i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W listopadzie 2014 r. zakończyły się prace rewitalizacyjne kompleksu Parku Wielokulturowego Stara Kopalnia w Wałbrzychu.
Zgodnie z uchwałą Rady Miejskiej Wałbrzycha z dnia 25 czerwca 2015 r., Muzeum Przemysłu i Techniki stało się jednostką organizacyjną Parku Wielokulturowego Stara Kopalnia w Wałbrzychu, działając na podstawie odrębnego regulaminu. Do głównych zadań należy działalność z zakresu gromadzenia (inwentaryzacji, katalogowania i opracowywania zbiorów), ochrony (konserwacji, utrzymania należytego stanu zabytków i zapewnienia bezpieczeństwa i właściwych warunków przechowywania zbiorów), upowszechniania, popularyzacji i udostępniania zbiorów (organizacji wystaw, zapewnienia właściwych warunków zwiedzania obiektów i udostępniania zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych). Od dnia 01 stycznia 2024 r., Muzeum Przemysłu i Techniki działa na podstawie odrębnego regulaminu, jako wewnętrzna jednostka organizacja Centrum Nauki, Kultury i Sztuki Stara Kopalnia w Wałbrzychu.
Dział Archeologii
Obecny Dział Archeologii został powołany 1 maja 1987 r. jako Oddział Archeologiczny Muzeum Okręgowego w Wałbrzychu. Był pierwszą i jedyną wydzieloną komórką zajmującą się archeologią w ramach ówczesnego województwa wałbrzyskiego. Z powodu braku miejsca w siedzibie macierzystej, został tymczasowo placówką zamiejscową w Kamieńcu Ząbkowickim.
Do jego głównych zadań należało zbieranie i dokumentowanie zabytków archeologicznych związanych z dziejami Śląska, w granicach województwa, poprzez podejmowanie własnych badań terenowych, przyjmowanie darów i depozytów, prowadzenie działalności naukowej, głównie w zakresie opracowywania zbiorów, współpraca z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Wałbrzychu przy ochronie nieruchomych i ruchomych zabytków archeologicznych oraz sprawowanie opieki nad stanowiskami archeologicznymi, leżącymi we wschodniej części województwa.
W grudniu 2003 r. placówka została przeniesiona do Wałbrzycha i ulokowana w budynku Sztygarówki, na terenie Oddziału Muzeum Przemysłu i Techniki. Od 1 stycznia 2009 r. Oddział Archeologiczny wszedł w skład instytucji kultury Parku Wielokulturowego Stara Kopalnia w Wałbrzychu jako Dział Archeologii, a następnie Centrum Nauki, Kultury i Sztuki Stara Kopalnia w Wałbrzychu od 2024 r.
Kontynuując tradycje muzealne Dział nadal zajmuje się gromadzeniem, przechowywaniem oraz ochroną i badaniami zabytków archeologicznych znajdujących się w naszych zbiorach, a pochodzących z różnych stanowisk zlokalizowanych na terenie dawnego województwa wałbrzyskiego. Cześć z nich jest udostępniona dla zwiedzających na wystawie stałej.
Dział Geologii
Dział Geologii będący częścią Muzeum Przemysłu i Techniki Starej Kopalni rozpoczął działalność w 2016 r. Jego początek wiąże się z decyzją o przeprofilowaniu Muzeum w Wałbrzychu na Muzeum Porcelany i jednoczesnym zakończeniem remontu kompleksu byłej kopalni Thorez/Julia. Zbiory geologiczne muzeum gromadzone od 1908 r. trafiły wtedy do ówczesnego Parku Wielokulturowego Stara Kopalnia. Tradycje tworzenia kolekcji geologicznych mają w Wałbrzychu bardzo starą metrykę i są bezpośrednio związane z rozwojem lokalnego górnictwa. Wiemy na pewno, że istniały tutaj już na początku XVIII w. Początkowo zbierane jako osobliwości natury z czasem, wraz ze zmieniającymi się trendami intelektualnymi, dały podstawy do rozwoju nauki, zwłaszcza paleobotaniki. Obecny dział jest bezpośrednim kontynuatorem Działu Geologii istniejącego od 1926 r. w Heimatmuseum Waldenburg mieszczącego się w Pałacu Albertich. Pierwszym kustoszem był Franz Zimmermann (1890-1959), a jego uczniem i następcą został, w roku 1947, Eufrozyn Sagan (1916-1995). Tych dwóch wielkich muzealników i naukowców zbudowało obecne zbiory. Należą one do jednych z najbardziej reprezentatywnych w Europie, dotyczy to zwłaszcza paleobotaniki karbonu. Wśród nich znajdują się unikaty na skalę światową.
Do zadań obecnie funkcjonującego Działu Geologii należy opieka nad tą spuścizną, zabezpieczenie jej, udokumentowanie, wyeksponowanie i popularyzowanie. W tym celu:
- organizowane są wystawy czasowe i konferencje
- prowadzone są zajęcia edukacyjne z dziećmi i młodzieżą
- opublikowano kilka artykułów w czasopismach naukowych
- w 2018 r. zbudowano Geogródek – skalny model budowy geologicznej Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego wraz z tablicami edukacyjnymi
- ma miejsce współpraca z instytucjami i stowarzyszeniami,
- została opracowana koncepcja stałej ekspozycji pt. “Minione światy – nim węgiel stał się czarny”, która została złożona w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Od stycznia 2024 r. Dział Geologii wraz z Muzeum Przemysłu i Techniki funkcjonuje jako część Centrum Nauki, Kultury i Sztuki Stara Kopalnia w Wałbrzychu.