Szlaki dziedzictwa

Szyb Krakus   →  Szyby Chwalibóg   →  Szyb Tytus  →  Szyb Anna  →  Szyb Wiesław   →   Szyb Jan  →  Szyby Siostrzane  →   Szyb Wojciech  →   Szyb Witold

Czas przejazdu:

– samochód: ok 1h

– rower ok. 2h

Łączny czas wycieczki 4-5 h.

1) Szyb Krakus – Kopalnia „Julia”

Głębokość: 259 m

Wysokość: ok 15 m

Adres: Dojazd od ul. 11-go Listopada (Wałbrzych – Stary Zdrój )

Dostępność: Brak/ Teren zamknięty/ ogrodzony

Jego budowa została rozpoczęta w 1870 r.; zlikwidowano go ostatecznie w 1994 r., jako jeden z pierwszych podczas restrukturyzacji górnictwa w Wałbrzychu. Węgiel wydobywano w nim do 1945 r. Potem zaczął służyć jako szyb wentylacyjny i materiałowy. Dziś pozostała hala wentylatorów, warsztat i budynek maszyny wyciągowej z 1860 r. – budynek z pruskiego muru i czerwonej cegły malowniczo wygląda w otoczeniu lasów, dlatego naprawdę warto udać się tam na spacer. Szczególnie, że położony jest na wzniesieniu w środku lasu a na miejscu dawnego szybu znajduje się hotel i punkt tresury dla zwierząt.

2) Szyby Chwalibóg I i II– Kopalnia „Julia”

Głębokość: 573 m (Chwalibóg I), 357 m (Chwalibóg II)

Adres: ul. Batorego (Wałbrzych – Stary Zdrój)

Dostępność: Budynek dostępny z zewnątrz.

Nad szybem Chwalibóg I wznosi się stalowa wieża wyciągowa (o konstrukcji kratowej) – najstarsza w Wałbrzychu. Stanęła w 1888 r., skonstruowano ją jednak już w 1886 r. w hucie C. H. Von Kulmitza w Żarowie na Śląsku. Jest to pionierskie rozwiązanie, najstarsza wieża stalowa na Dolnym Śląsku.

Budowa szybu Chwalibóg I trwała w okresie 1854-1881; pogłębiano go sto lat później, w 1970 r. Nieznana jest data powstania szybu Chwalibóg II, prawdopodobnie był to 1908 r.. Pierwszy z nich był typowym szybem: wydobywano z niego węgiel i przewożono nim ludzi do kopalni. Chwalibóg II zwany był szybem pomocniczym – służył do transportu ludzi (jego budowę nakazały względy bezpieczeństwa); ma też ciekawy, beczkowy, kształt. Oba szyby wybudowane są z cegły.

W 1909 r. miał tu  miejsce wybuch gazu. Historia mówi też o okresie kryzysu w związku z załamaniem finansowym lat 30. XX w. – wtedy kopalnia została zamknięta. Okres jej świetności nastąpił ponownie w czasie II Wojny Światowej, kiedy węgiel był potrzebny niemieckiej gospodarce do prowadzenia wojny. W 1910 r. otwarto tu zakład produkcji brykietu, naftalenu i podpałki z pyłu węglowego – brykiet produkowano tu jeszcze w latach 70. XX w. Szyby zlikwidowano: w 1986 r. (II) i w 1997 r. (I). Pozostała wyjątkowa wieża I, jedna z najstarszych stalowych wież zastrzałowych w Polsce.

3) Szyb Tytus – Kopalnia „Julia”

Wysokość wieży: 29 m

Głębokość szybu: 150 m

Adres:  ul. Kopalniana 2 (Wałbrzych – Biały Krzemień)

Dostępność: obiekt dostępny z zewnątrz

Szyb Tytus to kolejny pionier – to pierwsza w Dolnośląskim Zagłębiu wieża o konstrukcji żelbetowej z maszyną wyciągową umieszczoną w głowicy wieży. Istniejącą zabudowę szybu opisuje się jako historyzującą, mocno uproszczoną, zgodnie z zasadami modernizmu. Wpisuje się to w okres, kiedy powstał – był to 1924 r.

Po 1945 r. pełnił okresowo funkcje pomocnicze dla kopalni Thorez. Niestety, pod koniec lat 60. XX w. został wyłączony z eksploatacji a urządzenia – techniczne zlikwidowane. Do dziś pozostaje w dobrej kondycji technicznej i dominuje nad zabudowaniami dzielnicy Biały Kamień. Wokół wieży ocalało kilka budynków dawnego zakładu.

4) Szyb Anna – Kopalnia „Julia”

Wysokość: ok. 10 m

Adres: ul. Piasta (Wałbrzych – Biały Kamień)

Dostępność: obiekt leży przy szlaku turystycznym

Obiekt ciekawy, jednak pozostały już tylko resztki jego fundamentów. Do lat 70. XX w. był nazywany Szybem Płomiennym. Budynek nadszybia miał wysokość ok. 8-10 m. Zamiast maszyny wyciągowej miał kołowrót. Obudowę szybu stanowił mur z cegły – to jego pozostałości możemy dziś oglądać. Co ciekawe, na dół schodziło się na dół po drabinach.

Warto zwrócić uwagę na lokalizację: znajduje się tuż przy żółtym szlaku turystycznym na Górę Chełmiec – to właśnie tam był dawny Szyb Anna. Mało kto pamięta o przeszłości niegdysiejszego obiektu przemysłowego, choć zapewne gdyby stał tam do dziś, szlak prowadzony by został inną drogą.

5) Szyb Wiesław – Kopalnia „Julia”

Głębokość: 239,9 m

Adres: umiejscowiony jest pod szczytem Chełmiec (dawna nazwa Hochwald), dojście pieszo drogą polną (ok. 2 km od ul. Andersa)

Dostępność: pozostałości szybu można znaleźć na szlaku turystycznym.

Jeśli masz w sobie żyłkę eksploratora i lubisz wycieczki po lesie w otoczeniu hałd to warto wybrać się na spacer w poszukiwaniu jego pozostałości.

Jego pierwsza nazwa to Hochwald. Powstał w 1907 r.. Zlikwidowano go w 1974 r.: został wysadzony w powietrze i dziś pozostało z niego naprawdę niewiele, w zasadzie tylko nikłe fundamenty. W latach 70. także rozebrano urządzenia maszyny wyciągowej. Po jego prawej stronie zaś wyrosła ogromna hałda Kopalni Julia.

6) Szyb Jan – Kopalnia „Julia”

Głębokość: 616 m

Adres: ul. Gen. Andersa (Wałbrzych Biały Kamień)

Dostępność: Obiekt dostępny z zewnątrz – obecnie teren różnych zakładów i hurtowni.

Sam szyb powstał dość wcześnie, bo w latach 1864-67. Początkowo zagłębiono go do poziomu Lisiej Sztolni (44 m), a później, w latach 60. XIX w., niemal trzykrotnie go powiększono – osiągnął głębokość 113 m. Wtedy też zbudowano większość istniejących obiektów: murowaną wieżę, kotłownię z kominem, wybudowano sztolnię – łaźnię oraz kuźnię, zainstalowano także parową maszynę wyciągową. Na początku XX w. dalej pogłębiano szyb, a maszynę parową zastąpiono elektryczną (BB-5500). W 1916 r. wymieniono też wieżę wyciągową: w istniejącą już wkomponowano konstrukcję stalową.

Niestety, wskutek prowadzonej w latach 30. XX w. eksploatacji naruszono filar ochronny szybu i stalowa konstrukcja zaczęła się przechylać, dlatego jeszcze przed II WŚ zaprzestano pogłębienia. Tuż po niej, w latach 1946-47 dokonano przebudowy uszkodzonej konstrukcji, wzniesiono nową, modernistyczną murowaną wieżę i ponownie dopuszczono do ruchu ludzi i towarów.

Do 1959 r. służył jako szyb pomocniczy, którym transportowano pod ziemię  materiały i załogę oraz wyciągano kamień na pobliskie hałdy. Od 1973 r. pełnił wyłącznie funkcję szybu wentylacyjnego. W latach 90. XX w. uruchomiono tutaj trasę turystyczną, która obejmowała budynki stacji ratunkowej, nadszybia i sztolnię górniczą. Ostatecznie został zlikwidowany w 1998 r.

7) Szyby Siostrzane (Schwester I i II) – Kopalnia „Victoria”

Głębokość: 430 i 492 m

Wysokość: 26 m

Adres: ul. 1 Maja 81 (Wałbrzych Sobięcin)

Dostępność: teren jest dostępny, szyby można zobaczyć z zewnątrz.

Nazwa szybu wzięła się nie od czego innego jak od nazwiska projektanta i kierownika budowy, inżyniera Schwestera. Ale to też gra słów, bo szyby są dwa, niczym siostry. Jeden powstał w 1854 r., drugi – w 1859 r. Szyby stoją w odległości 20 metrów od siebie.

Budowle mają oryginalną bryłę; mówi się o nich jako o budowlach pseudoobronnych (nadszybie basztowe). W 1907 r., podczas rozbudowy, pojawiły się na ich elewacjach formy secesyjne, wtedy też ozdobiono budynek okładziną z kształtek ceramicznych. Zachowana wieża basztowa szybu Siostrzanego I ma kształt prostokąta (11,50 m x 15,18 m); grubość muru to 1,25 m. Cały zespół budowli wokół szybów (trzy budynki dla maszyn wyciągowych, cechownia, łaźnia i warsztaty) jest zwarty i jednolity w stylu: zauważalne są ornamenty w formie klucza, typowe dla secesji. Architektura nie ma sobie równych na całym Dolnym Śląsku.

29 lipca 1929 r. około godziny 18.40 miała miejsce tu jedna z największych tragedii w Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym: nastąpił wtedy wybuch, w którego wyniku śmierć poniosło 23 z 35 zatrudnionych górników a 10 z poparzeniami dróg oddechowych i skóry ratownicy wywieźli na powierzchnię. W 1931 r. zaprzestano ciągnienia szybem Schwester i część urządzeń zlikwidowano. W czasie II WŚ na terenie szybu znajdował się obóz pracy przymusowej – filia obozu Gross Rosen. Funkcjonował on także tuż po wojnie. W 1950 r. całkiem zlikwidowano urządzenia górnicze. Od końca lat 60. znajdowały się tu pomieszczenia magazynowe (w pomieszczeniach kopalnianych). W latach 70. XX w. próbowano ją wysadzić. Obecnie znajdują się tu magazyny prywatnych firm.

8) Szyb Wojciech – Kopalnia „Victoria”

Głębokość: 323 m

Wysokość: 20 m

Adres: ul. Sztygarska (Wałbrzych – Sobięcin), teren zakładów koksowniczych.

Dostępność: Szyb mona obejrzeć wyłącznie z ulicy.

Jeden z najstarszych szybów typu malakow w Europie. Powstał prawdopodobnie w 1853 r., samo drążenie rozpoczęto już w 1846 r. (początkowa głębokość to 45 m). Do dziś zachowała się jedynie murowana wieża wyciągowa typu basztowego oraz budynek maszynowni – każda z tych budowli mogłaby służyć za wzór  rozwiązań stosowanych w II poł. XIX w. i, mimo dokonanych w ciągu 150 lat modernizacji, każda zachowała pierwotny wygląd, do dziś więc widoczne są ich wybitne walory architektoniczne i historyczno-techniczne.

W 1897 r. pogłębiono szyb. Wtedy też zainstalowano nową maszynę wyciągową i podniesiono mury wieży o 3 m. Posadowiono na nich także nowe koła kierujące, a wewnątrz wieży wmontowano stalowe krzesło szybowe. W wyniku modernizacji kopalni w latach 30. XX w. zakończono tu wydobycie. Niestety w 1973 r. zdemontowano i zezłomowano parową maszynę wyciągową z 1899 r..

Wieża ma kształt prostokąta o bokach 15 i 12 m, jej wysokość wynosi 20 m. Na uwagę zasługują  ceglane mury (surowa cegła) – mają 1,2 m grubości. Wygląda jak średniowieczna wieża obronna. Na jej elewacjach można dostrzec mnóstwo detali architektonicznych, typowych dla historyzmu w architekturze.

Był pierwszym w Wałbrzychu szybem, do którego poprowadzono kolej żelazną.

9) Szyb Witold – Kopalnia „Victoria”

Głębokość: 586 m

Wysokość: 34 m

Lokalizacja: ul. Traugutta 12, Boguszów-Gorce

Dostępność: na terenie szybu znajduje się Centrum Kulturalno-Kongresowe „Witold”,

Kontakt: tel. 74 880 15 27; e-mail: centrum.witold@boguszow.com.pl

Możliwe jest bezpłatne wejście na szczyt wieży nadszybowej z której rozpościera się niesamowity widok oraz do Izby Pamięci Górnictwa i Kopalnictwa, gdzie pokazano lampy górnicze z różnych okresów, metanomierze, maski przeciwpyłowe oraz przeciwgazowe, aparaty tlenowe i ucieczkowe, mundury górnicze, stare zdjęcia, plany i dokumenty, a nawet księgę pamiątkową z 1945 r. Ten szyb jest jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów w Boguszowie – Gorcach, w mieście nieopodal Wałbrzycha, o najwyżej w Polsce położonym Rynku, przy drodze na Jelenią Górę.

Drążenie szybu rozpoczęto w 1911 r., tuż obok istniejącego już od 1862 r. szybu Paulina. W 1914 r. postawiono nad nim wieżę stalową o wysokości 30 m, którą wyprodukowała huta Karol z Wałbrzycha. Dobra passa placówki skończyła się jednak wraz z nadejściem kryzysu gospodarczego, w wyniku którego kopalnię w 1931 r. zalano. Na decyzję o jej ponownym uruchomieniu trzeba było czekać przez następnych dwanaście lat. Po ponownym uruchomieniu stała się częścią zakładów wydobywczych „Gluckauf” (późniejszej kopalni „Victoria”) w Sobięcinie. Po wojnie poddano ją ponownej rozbudowie i nadano nazwę „Witold”. W 1993 r. w wyniku zachodzących zmian i przejścia na gospodarkę rynkową szyb został zlikwidowany.

Lisia sztolnia  →  miejsce po kopalni Konrad i Schweinitz  →  pozostałości po kopalni Maria (niem. Tiefbau)  →  wieża nadszybowa Irena  →  pozostałości zabudowy szybu Gabriel  →  miejsce po szybie Barbara → sztolnia Ernestina →  sztolnia Amalia

Czas przejazdu:

– rowerem: 1,5h

– samochodem: 40 min

Łączny czas zwiedzania 4-5h

1. Lisia Sztolnia (Fuchsstollen)

Długość: 1593 m. (1854 r.).

Szerokość: do 2,7 m, w odstępach co 300 m wyrobisko poszerzano do 3,8 m celem umożliwienia mijania się łodzi.

Wysokość do 2,9 m.

Adres: Mikołaja Reja, 58-100 Wałbrzych

Dostępność: Wejście do zabytkowej Lisiej Sztolni od strony ul. Reja, zostało zamknięte dla turystów w lipcu 2002 r. Doszło wówczas do podniesienia poziomu wód zalewających wyrobiska zlikwidowanych wałbrzyskich kopalń i zatopienia środkowej części Lisiej Sztolni. Obecnie planuje się ponowne otwarcie części trasy.

Lisia sztolnia to zabytek wyjątkowy: pierwsza spławna sztolnia używana w górnictwie kamiennym na kontynencie europejskim. Inicjatorem jej drążenia był hrabia von Reden, ówczesny dyrektor Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu. Inspirację do jej budowy zaczerpnął podczas podróży po Anglii. Podobna sztolnia pod nadzorem jego brata Clausa Freidricha została wydrążona w górach Harzu w latach 1777-99.  Lisią sztolnię zaczęto drążyć w 1791 roku na wzgórzu o tym samym imieniu na poziomie 410 m npm. We wrześniu spiętrzono w niej wodę do głębokości 1m poprzez budowę odpowiedniej tamki. W dniu 18 września 1794 r. została uroczyście otwarta o czym świadczy kamień, który znajduje się obecnie przed jej wejściem, a kiedyś znajdował się na ścianie jednego z chodników pod ziemią. Samą sztolnię drążono aż do 1821 roku.

Od początku istnienia sztolni udostępniano ją w celach turystycznych kuracjuszom z pobliskich kurortów: Stary Zdrój i Szczawno Zdrój. Z ważniejszych gości zwiedzających „Lisią” sztolnię należy wymienić parę królewską Frydrycha Wilhelma III z żoną Luizą (1801 r.), ambasador Stanów Zjednoczonych w Berlinie, Adams, późniejszy Prezydent Stanów Zjednoczonych następnie w 1838 r. ich córkę Aleksandrę, ówczesną cesarzową Rosji żonę cara Mikołaja I. W 1816 r. sztolnię zwiedziła polska hrabina Izabela Czartoryska, która w pamiętnikach „Dyliżansem po Dolnym Śląsku” szczegółowo opisała wygląd sztolni, sposób jej zwiedzania oraz sposób przyjmowania gości.

Ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na węgiel, po połączeniu w 1853 roku linią kolejową Wałbrzycha z Wrocławiem wodę ze sztolni spuszczono, zabudowano torowisko i wprowadzono wózki. Po zgłębieniu szybu „Julia” w 1867 r. do poziomu sztolniowego i ciągnięciu węgla  szybami sztolnia przestała pełnić rolę drogi transportowej.

2) Kopalnie Konrad i Schweinitz/

Kopalnia Schweinitz/ Tiefbau

Powstały na przełomie XVIII/ XIX wieku ( po 1784 roku)

Adres: ul B. Chrobrego/Szpitalna  (Śródmieście)

Dostępność: Budynki dostępne z zewnątrz. Obecnie znajdują się w nim pokoje gościnne.

Dziś jest to ścisłe centrum miasta, nieopodal pl. Grunwaldzkiego i projektowanego węzła przesiadkowego Wałbrzych Centrum, położone w odległości krótkiego spaceru od Rynku. W XVIII w. był to teren kopalni Schweinitz /Tiefbau, należącej do rodziny Hochbergów. Oba szyby: Konrad i Graf Schweinitz zostały unieruchomione ok. 1879 r. Po zakończeniu wydobycia budynki te adaptowano na inne cele – na początku XX w. obiekty szybowe szybu Konrad stały się piekarnią, maszynownia – szynkiem, później restauracją. Natomiast cechownia z charakterystyczną wieżyczką została budynkiem mieszkalnym. Po drugiej stronie ul. Chrobrego, w pobliżu dzisiejszej ul. Szpitalnej, stał szyb Graf Schweinitz, którego budynki wyburzono w 1936 r. Oba szyby łączył wiadukt (usunięty wkrótce po zakończeniu wydobycia), na którym umieszczono kolejkę łańcuchową, służącą do transportu urobku. Do końca lat 90-tych XIX w. szyb Konrad pełnił rolę magazynu drewna. Obecnie na terenie dawnego szybu Konrada (ul. Chrobrego 14) znajduje się warsztat samochodowy i Sala Bankietowa Pokoje Gościnne Konrad.

Obok znajduje się inny zabytek związany z górniczą historią miasta. Właściciele zakładów przemysłowych, na czele z Hochbergami, chcąc uniknąć niepokojów społecznych, próbowali rozwiązywać problem mieszkaniowy budując osiedla patronackie. Pierwsze osiedle tego typu – osiedle „Czterech Domów”(„Vierhauser”) zostało zbudowane przez dyrekcję kopalń książańskich około 1859/60 r., w sąsiedztwie szybów „Conrad” i „Graf von Schweinitz”, na północny zachód od miasta (obecnie przy ul. Wysockiego).

 3) Kopalnia Tiefbau (Maria)– szyb wydobywczy Maria oraz pomocniczy Jan Henryk.

Adres: Wałbrzych, ul. Skarżyska (Śródmieście)

Dostępność: Budynki znajdują się na terenie otwartym za galerią handlową Victoria.

Kopalnia rozpoczęła działalność w latach 70. XIX w., przed 1875 rokiem. Pod koniec lat 30. XX wieku wstrzymano wydobycie z powodu znacznych szkód górniczych w centrum miasta. Po 1945 roku nie została uruchomiona, podziemne wyrobiska służyły jako magazyn wody dla pobliskiej kopalni Bolesław Chrobry. W 1962 r. terenem nieczynnej kopalni Maria zarządzało kilka przedsiębiorstw.: większość należała do Kopalni Bolesław Chrobry ale na części działały również Przedsiębiorstwo Paged (plac drzewny i tartak przy Skarżyskiej) oraz Przedsiębiorstwo Budowlane Przemysłu Węglowego, Grupa Robót nr 8 (też przy Skarżyskiej). Ostateczne zrównana z ziemią w latach 60-tych (wysadzona). Dziś częściowo w jej miejscu stoi Galeria Victoria. Miejscowa młodzież nazywała Marię kopalnią wodną z racji znacznych podtopień na jej terenie.

Kopalnia Maria wyróżniała się niezwykłą architekturą – jej dwa, położone tuż obok siebie szyby, zdobiły tożsame wieże nadszybowe, połączone budynkiem pierwszej kotłowni i maszynowni. Z wielu wzniesionych wokół nich budynków zakładowych zachowało się kilka pomniejszych, w tym dawna portiernia. Wszystkie są dziś w ruinie.

4) Szyb „Irena” , kopalnia Victoria

Głębokość szybu: 376 m.

Adres: Wałbrzych/ Sobięcin, ul. Emilii  Plater

Do drążenia szybu przystąpiono w 1853 roku, był to szyb wydobywczy i wodny. Nad szybem postawiono murowaną wieżę nakrytą dwuspadowym dachem. W latach 1902- 1908 dokonano przebudowy i modernizacji budynków i urządzeń wyciągowych, zbudowano wodociągową wieżę ciśnień i budynek maszynowni, halę wentylatorów oraz łaźnię górniczą. Pojawiła się też wieża stalowa, zastrzałowa. Zamknięcie całego szybu nastąpiło w 1994 roku.

Zabudowa powierzchni szybu „Irena” wyróżnia się detalem i formami secesji przemysłowej, która w architekturze górniczej Zagłębia tak silnie wyraziła się w niewielu obiektach. W 1986 roku udostępniono zespół szybu „Irena”  organizując tutaj Ośrodek Dawnej i Nowej Techniki Górniczej. Obecnie obiekt jest remontowany i przygotowywany do ponownego otwarcia. Był to wielokrotnie przebudowywany szyb – w wieży zmieniano konstrukcję nadszybia na lżejszą.

W maszynowni zachował się wyjątkowy rarytas: elektryczna maszyna wyciągowa z roku 1903, przeniesiona z jednej z zabrzańskich kopalni (sama maszynownia została zbudowana w 1908 r.). Dlaczego jest wyjątkowa? Pierwsze maszyny tego typu na Śląsku były produkowane w zabrzańskiej Donnersmarckhütte zaledwie od roku (pierwsze na świecie działały od 1894 r.), czyli jest to jedna z najstarszych (jeśli nie najstarsza) zachowana elektryczna maszyna wyciągowa używana w górnictwie węgla kamiennego w Polsce!

5) Szyb ‘’Gabriel’’

Adres: Wałbrzych/ Sobięcin, ul. św. Józefa 5A

Szyb ten należy do kopalni węgla kamiennego ‘’Victoria’’. Budynek maszynowni w położony jest na terenie zwartego zespołu dawnego szybu wydobywczo – materiałowego. Sam szyb został wzniesiony w 1901 roku. W jego skład wchodziła parowa maszyna wyciągowa, administracja, łaźnia oraz kotłownia.  Od wschodu maszynownia graniczy z ul. Św. Józefa, a od zachodu z obszernym placem, od południa oparta jest o skarpę ziemną. Budynek został wybudowany z cegły ceramicznej w zewnątrz budynek był tynkowany i bielony, betonowe podłogi wyłożono terakotą. Głębienie rozpoczęto w 1890 roku, na głębokość 380 metrów. Prace zakończono w 1944 roku likwidacja nastąpiła w 1976 roku. W latach 60. przebudowano cały kompleks na zabudowania ośrodka szkolenia zawodowego górników, łaźnie przebudowano na wytwórnię produktów czekoladowych. Po roku 2002 rozebrano znaczną część zabudowań. Pozostała łaźnia i maszynownia – jedna stała się siedzibą firmy, druga – warsztatem samochodowym i domem.

6) Szyb Barbara, Kopalnia Viktoria

Adres: Boguszów-Gorce /Dzielnica Kuźnice Świdnickie

Należy do Wałbrzyskiej kopalni Viktoria. Prace nad Barbarą zaczęły się w 1855r. Ogólna głębokość to aż 717m. Prace zakończyły się w1982r. Barbarę zlikwidowano w 1992r.

Szyb Barbara został wydrążono w 1940 roku obok wysłużonego szybu Mayrau. Postawiono nowoczesną modernistyczną wieżę, z kolei budynek maszyny wyciągowej wzniesiono w 1943 r. Szyb Barbara był miejscem szkoleniowym dla górników z całego Dolnego Śląska. Pomimo wpisania go do rejestru zabytków w roku 1999 szyb wysadzono. Pozostały jedynie resztki fundamentów. Był jednym z ciekawszych obiektów Zagłębia pod względem architektonicznym – całość została zbudowana w latach 40. XX w. w modernistycznym stylu.

7) Sztolnia Ernestina

adres: ul. Żelazna (Wałbrzych- Gaj/Pogórze) 

Dostępność: budynek ogólnodostępny

Sztolnia o najpiękniejszym portalu wejściowym w całym Zagłębiu Wałbrzyskim. W połowie XVIII wieku, baron von Czettritz-Neuhaus założył kopalnię „Ernestine”, która wkrótce upadła. Nadana ponownie dnia 4 V II 1794 r. należała do barona Dyherrn -Czettritz. Była eksploatowana z przerwami. W 1909 r. połączona została z kopalnią Melchior pod nazwą von Kulmiz. Produkcja w 1806 r. wyniosła około 2 tys. ton. Węgiel wydobywano z niej aż do lat 30. XX w. Sztolnie Ernestina, wydrążono przelotowo przez górę Barbarka, jej wylot znajduję się na przeciwległym zboczu przy ulicy Wylotowej

W połowie drogi na szczyt istnieje zasypany szyb wentylacyjny. Sztolnia posiadała elektryczną kolejkę. Całość drążona w piaskowcu lub bez pośrednio w żyle węgla

8) Sztolnia Amalia

adres: ok. 1 km na południe od sztolni Ernestine (Wałbrzych Pogórze) 

Dostępność: pozostałości w lesie

Została założona aktem nadania z dn. 24.X.1840 roku pod nazwą Melchior. Rozpoczęto w niej eksploatację cztery lata później. 23 marca połączono ją z położoną na przeciwległym stoku sztolnią Ernestine: połączona kopalnia otrzymała nazwę von Kulmiz. Amalia została wyłączona z eksploatacji w latach 20-tych. Na krótko po wojnie została odwodniona i przywrócona przez Polaków, przynależała do pola kopalni Melchior, następnie od 1964 r. do kopalni Bolesław Chrobry. Została całkowicie zamknięta w latach 70-tych.

Kopalnia Julia → zakład przeróbki mechanicznej →  koksowania “Biały Kamień” →  koksowania Victoria →  linowe kolejki napowietrzne

Czas przejazdu:

– rowerem : 15 min.

– pieszo: 35 min.

– samochodem: 5 min.

Łączny czas zwiedzania:  4h

1) Kopalnia Julia

Adres: ul. Wysockiego 29, Park Wielokulturowy Stara Kopalnia

1. a) Budynek łaźni damskiej/ pralni (kotłownia I)

Powierzchnia użytkowa: 360m²

Dostępność: Budynek wykorzystywany jest przy organizacji wydarzeń kulturalnych.

Budynek dawnej łaźni oraz jednocześnie pralni powstał w 1869r. Stanowił łącznik w zabudowie szeregowej między budynkami nadszybi „Julia” i „Sobótka”. Dziś to budynek o skromnej dekoracji, kiedyś nawiązywał stylistyką do sąsiednich wież szybowych.

W pierwotnej wersji w budynku znajdowała się na parterze pralnia odzieży roboczej, a na piętrze łaźnia dla górników. W 1915r. na skutek wybudowania nowej łaźni dla górników, wolne pomieszczenie na piętrze przekształcono na łaźnię dla kobiet pracujących fizycznie w kopalni. W 1965r. przeniesiono z parteru pralnię odzieży roboczej do nowo wybudowanego budynku markowni, a wolne pomieszczenia przekształcono w magazyny szybowe.

1. b) Budynek łaźni i szatni łańcuszkowej

Powierzchnia: 37 773, 27 m²

Wysokość: 20, 51 m.

Dostępność: Dostępna dla turystów jest tylko wystawa sprzętu górniczego. Poza tym obiekt udostępniany jest dla różnych imprez kulturalnych.

Budynek łaźni wzniesiono w 1915r. Przebierali się tam wszyscy fizyczni pracownicy kopalni. Kiedy budynek był użytkowany, wypełniał go system łańcuszkowy. Polegał on na tym, że górnicy po skończonej pracy zawieszali na specjalnym haku swoje ubrania robocze i podciągali łańcuch do góry zapinając na dole na kłódkę do długiej ławy. Każde stanowisko miało swój indywidualny numer, taki sam jak numer marki. Stosowano taki system, aby zyskać miejsce dla dużej ilości pracujących górników.

W budynku tym znajdowała się również łaźnia, w której górnicy po wyjściu spod ziemia oczyszczali się z pyłu węglowego itp. Na korytarzach łaźni znajdowały się krany z napojami, z których górnik przed zejściem pod ziemie mógł korzystać oraz zabrać trochę płynów ze sobą.

Na samej górze znajdowała się lampownia, z której górnik brał swoje wyposażenie w postaci: lampy i maski z tlenem.

Dziś mieści się tu stała ekspozycja Parku Wielokulturowego Stara Kopalnia w Wałbrzychu.

1. c) WAGA KOLEJOWA

Długość: 23,58 metra

Szerokość: 6, 57 metra

Wysokość: ok. 8 metrów

Dostępność: Dziś waga nie jest dostępna do zwiedzania

Budynek wagi kolejowej szybu Julia mieści się w południowo- wschodniej części kopalni. Powstał on w 1919 roku i na czas swojego powstania był to budynek nowoczesny i zaawansowany technicznie. Waga ta była dużym ułatwieniem, ponieważ nie trzeba było przestawiać wagonów by móc je ważyć. Budynek wagi jest w konstrukcji szkieletowej którą wykonała Huta Karol i opiera się ona na betonowym fundamencie i stropodach. Na wyposażeniu było typowe urządzenie wagi kolejowej z lat 20. XX wieku.

 2) Zakład przeróbki mechanicznej węgla: sortownia, płuczka i flotacja

Dostępność: zakład poza ścieżką zwiedzania, można go podziwiać z zewnątrz, wnętrza widać też przez szklany szyby z budynku pierwszej łaźni i kotłowni.

Na terenie Starej Kopalni jest to duży kompleks tuż przy wjeździe, Wnętrze tego niezwykłego zabytku kryje oryginalne  maszyny oraz urządzenia, służące do wzbogacania surowego węgla za pomocą metod chemiczno- fizycznych. Dzięki nim węgiel stawał się pełnowartościowym, kalorycznym produktem.

Budynek płuczki i flotacji powstawał stopniowo – od drewnianej, nie wielkiej przeróbki, aż po wielokondygnacyjny, ogromny kompleks od końca XIX w., poprzez początek wieku XX.. W latach 1911- 1914 oraz 20. XX w. powstała płuczka i flotacja. Zespół mieści się w południowej części kompleksu i przylega od północy bezpośrednio do budynku sortowni. Modernizacja polegająca na wymianie zużytych maszyn została wykonana w latach 1964 – 1966, oraz w roku 1977.

Jest to miejsce wyjątkowe, od 20 lat, czyli od zamknięcia kopalni Julia pozostał nienaruszony. Prawdopodobnie jest to jedyny zabytkowy zakład przeróbki mechanicznej węgla kamiennego z charakterystycznym trójpodziałem wzbogacania, typowym dla Wałbrzycha i jego charakterystycznego, drobnego węgla, wykorzystywanego w kotłowniach.

2) Koksowania “Biały Kamień”

Dostępność: nie istnieje, znajdowała się tuż przy zakładzie przeróbki kopalni Julia

Zakłady Koksownicze nr 3 powstał na przełomie XIX i XX wieku. Na początku jako mała koksownia z rzędem pieców koksowniczych typu „Otto”, zakłady koksownicze zajmowały się przerabianiem węgla na koks, który to był potrzebny do wypalania m.in. stali.

Charakterystycznymi obiektami  tego kompleksu koksowniczego była m.in. zabytkowa wieża węglowa z XIX wieku, która została przebudowana po roku 1905. Dodatkowo w skład zakładów koksowniczych wchodził zabytkowy budynek wzbogacania koksu. Na terenie zakładów koksowniczych istniała elektrownia, która działała do roku 1945.

Na terenie zakładu funkcjonowała duża ilość obiektów przemysłowych, które to w tamtych czasach były kluczowym elementem zakładów koksowniczych, były to m.in.: stacja przepływu, kontroli, wzbogacania i magazynowania gazu.

Koksownia zakończyła swoją działalność w 1989 z powodu powszechnej modernizacji, zamknięcia kopalń oraz z powodów zanieczyszczeń środowiska, które były produkowane przez koksownie. Było to spowodowane m.in. wytwarzanie się kwasu siarkowego, substancji amoniakalnych w tym siarczanu amonu.

W tym samym czasie zlikwidowano kolejną z koksownię – Mieszko, po której dzisiaj ślad kompletnie zaginął, został po niej jedynie szyb Staszic, który był głównym szybem kopalni Mieszko.

W listopadzie 2004 budynki zostały rozebrane. Po 2007 roku na terenie koksowni została rozebrana brama wjazdowa.

4) Koksowania Victoria

Adres: ul. Kosteckiego 9 (Wałbrzych)

Dostępność: obiekt dostępny jedynie za zgodą Zarządu firmy.

Jeden z najstarszych nieprzerwanie pracujących zakładów na Dolnym Śląsku. Już w 1784 roku na koksowni Victoria koksowano węgiel w mielerzach. W 1798 dokonała się tu duża zmiana- wybudowano siedem pieców koksowniczych na wzór angielski. W 1858 wybudowano piec Appolina, który miał boczne kanały do spalania gazów. Koksownia Victoria ma pięć baterii koksowniczych systemu Otto typu Vi-75 , pierwsza i druga pochodzi z 1928 roku, trzecia z 1954, czwarta z 1959 a piąta z 1962. Zakład był wielokrotnie modernizowany, a w szczególności same baterie. Zabytkowa architektura nawiązuje do najstarszych na terenie obiektów – budynku szybu Wojciech, czy budynku warsztatu energetycznego i stolarni z 1904 roku, są to też modernistyczne, żelbetowe bryły. Najciekawszym jest budynek benzolowni z 1929 roku przypominającą dawną wieżę obronną. Do roku 1961 cztery wałbrzyskie koksownie („VICTORIA”, „Bolesław Chrobry”, „Biały Kamień” i „Mieszko”) były samodzielnymi przedsiębiorstwami. W lipcu 1961 r. połączono je tworząc przedsiębiorstwo Zakłady Koksownicze „Wałbrzych”. Jej znakiem rozpoznawczym wśród mieszkańców Wałbrzycha jest tzw. „świeczka” w której spalany jest nadmiar gazu koksowniczego.

Na terenie koksowni znajdują się też budynki po dawnej kopalni Victoria, w tym secesyjna stolarnia (o pięknej architekturze), warsztaty i magazyny.

5) Transportowa kolejka linowa

Była to charakterystyczna dla Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego metoda transportu. Służyła do transportu węgla między kopalniami i zakładami przeróbki, szczególnie w szybach oddalonych od linii kolejowych i znajdujących się na trudno dostępnym terenie. Pierwsza powstała 1879 w okolicach Nowej Rudy na trasie wiodącej z szybu „Bianka” w Słupcu do Ścinawki Średniej. W 1913 roku w Wałbrzychu istniały napowietrzne kolejki linowe o łącznej długości 8 kilometrów. Budowano je także w czasach powojennych. Do dziś pozostały po niej wspomnienia, anegdoty i zdjęcia oraz nieliczne relikty słupów podtrzymujących liny. Kolejki linowe znajdowały się m.in. na poniższych trasach:

1) Międzykopalniana kolej linowa Mieszko – Eugeniusz

2) Międzykopalniana kolej linowa Chrobry – Mieszko

3) Międzykopalniana kolejka przemysłowa Victoria – Irena

4) Międzykopalniana kolej linowa Ernestyna – Amalia- dziś najbardziej widoczne resztki, np. powyżej wejścia do sztolni. Kolejkę ukończono na przełomie 1951 i 1952 r. Węgiel z bocznicy przy Ernestine przewożony był na płuczkę kopalni Mieszko.

5)  Międzykopalniana kolej linowa Victoria – Szyby Siostrzane

6) Międzykopalniana kolej linowa Chrobry – Maria- rozpoczęła swoje działanie ok 1930 roku

7) Międzykopalniana kolej linowa Chrobry – Julia- Międzykopalnianą kolejkę linową budowano od początku lat 50. Kolejka miała wówczas odrębną dyrekcję (Dyrekcja Budowy MKL) i corocznie zatwierdzane plany inwestycyjne.

8) Kolej linowa kopalni Maria- łączyła kop. „Wałbrzych” z ” Maria Schacht” kop. „Tiefbau”. Pracowała do ok. roku  1960 mimo że kop. „Tiefbau” była już zlikwidowana

9) Kolejka linowa łącząca szyb Teresa (Wałbrzych) z bocznicą kolejową w Kamieńsku (Jedlina-Zdrój).

10) Międzykopalniana kolejka przemysłowa Tytus – Gustaw. Powstała ok. 1907 roku, . Na planie z 1939 kolejka już nie jest oznaczona

PWSK kopalnia Julia →  Lisia sztolnia  →  wieża nadszybowa Chwalibóg  →  wieża nadszybowa Tytus  → szyby Siostrzane  →  maszyna wyciągowa szybu Irena  →  koksownia Victoria i wieża nadszybowa Wojciech  →  sztolnia Ernestine  →  wieża nadszybowa Staszic

Czas przejazdu:

– samochodem: ok 1 h

–  rowerem ok. 1,5 h

Łączny czas wycieczki 3-4h

1) Kopalnia Julia

Za umowną datę powstania kopalni „Fuchs” (niem. Lis) w Białym Kamieniu (dziś dzielnica miasta) można uznać rok 1770, kiedy ustanowiono w Prusach nowe prawo górnicze. W kolejnych latach obszar powiększał się poprzez przyłączanie sąsiednich mniejszych pól wydobywczych. Nazwa kopalni wielokrotnie się zmieniała, w 1945 r. nosiła miano „Julii”, w latach 1946 – 1949 „Biały Kamień”, by w roku 1950 stać się kopalnią „Thorez” (po Maurycym Thorezie, francuskim polityku i komuniście, premierze Francji w latach 1946 – 47, zm. w roku 1964). W 1993 r. na trzy ostatnie lata działalności wydobywczej powrócono do imienia „Julia”.

Kopalnia ta jest obiektem bezcennym, ponieważ jest to:

• prawdopodobnie jedyny kompleks zakładu górniczego na świecie, na którego obszarze zachowały się trzy wieże nadszybowe typu malakow (najstarsza nad szybem Julia z ok. 1867 r.)
• jeden z niewielu obiektów z tak bogatą, zabytkową napowierzchniową zabudową kopalni (14 obiektów ruchomych maszyn górniczych oraz 16 budowli wpisanych do rejestru zabytków),
• prawdopodobnie jedyny zabytkowy zakład przeróbki mechanicznej węgla kamiennego                                    z charakterystycznym trójpodziałem wzbogacania.

2) Lisia Sztolnia (Fuchsstollen)

Długość: 1593 m. (1854 r.).

Szerokość: do 2,7 m, w odstępach co 300 m wyrobisko poszerzano do 3,8 m celem umożliwienia mijania się łodzi.

Wysokość do 2,9 m.

Adres: Mikołaja Reja, 58-100 Wałbrzych

Dostępność: Wejście do zabytkowej Lisiej Sztolni od strony ul. Reja, zostało zamknięte dla turystów w lipcu 2002 r. Doszło wówczas do podniesienia poziomu wód zalewających wyrobiska zlikwidowanych wałbrzyskich kopalń i zatopienia środkowej części Lisiej Sztolni. Obecnie planuje się ponowne otwarcie części trasy.

Lisia sztolnia to zabytek wyjątkowy: pierwsza spławna sztolnia używana w górnictwie kamiennym na kontynencie europejskim.

W dniu 18 września 1794 r. została uroczyście otwarta o czym świadczy kamień, który znajduje się obecnie przed jej wejściem, a kiedyś znajdował się na ścianie jednego z chodników pod ziemią. Samą sztolnię drążono aż do 1821 roku.

Od początku istnienia sztolni udostępniano ją w celach turystycznych kuracjuszom z pobliskich kurortów: Stary Zdrój i Szczawno Zdrój. Z ważniejszych gości zwiedzających „Lisią” sztolnię należy wymienić parę królewską Fryderyka Wilhelma III z żoną Luizą (1801 r.), ambasador Stanów Zjednoczonych w Berlinie, Adams, późniejszy Prezydent Stanów Zjednoczonych następnie w 1838 r. ich córkę Aleksandrę, ówczesną cesarzową Rosji żonę cara Mikołaja I. W 1816 r. sztolnię zwiedziła polska hrabina Izabela Czartoryska, która w pamiętnikach „Dyliżansem po Dolnym Śląsku” szczegółowo opisała wygląd sztolni, sposób jej zwiedzania oraz sposób przyjmowania gości.

Ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na węgiel, po połączeniu w 1853 roku linią kolejową Wałbrzycha z Wrocławiem wodę ze sztolni spuszczono, zabudowano torowisko i wprowadzono wózki. Po zgłębieniu szybu „Julia” w 1867 r. do poziomu sztolniowego i ciągnięciu węgla  szybami sztolnia przestała pełnić rolę drogi transportowej.

3) Szyb Chwalibóg I 

Kopalnia „Julia”

Głębokość: 573 m (Chwalibóg I), 357 m (Chwalibóg II)

Adres: ul. Batorego (Wałbrzych – Stary Zdrój)

Dostępność: Budynek dostępny z zewnątrz.

Nad szybem Chwalibóg I wznosi się stalowa wieża wyciągowa (o konstrukcji kratowej) – najstarsza w Wałbrzychu. Stanęła w 1888 r., skonstruowano ją jednak już w 1886 r. w hucie C. H. Von Kulmitza w Żarowie na Śląsku. Jest to pionierskie rozwiązanie, najstarsza wieża stalowa na Dolnym Śląsku. Budowa szybu Chwalibóg I trwała w okresie 1854-1881; pogłębiano go sto lat później, w 1970 r.

4) Szyb Tytus – Kopalnia „Julia”

Wysokość wieży: 29 m

Głębokość szybu: 150 m

Adres:  ul. Kopalniana 2 (Wałbrzych – Biały Krzemień)

Dostępność: obiekt dostępny z zewnątrz

Szyb Tytus to kolejny pionier – to pierwsza w Dolnośląskim Zagłębiu wieża o konstrukcji żelbetowej z maszyną wyciągową umieszczoną w głowicy wieży. Istniejącą zabudowę szybu opisuje się jako historyzującą, mocno uproszczoną, zgodnie z zasadami modernizmu. Wpisuje się to w okres, kiedy powstał – był to 1924 r.

Po 1945 r. pełnił okresowo funkcje pomocnicze dla kopalni Thorez. Niestety, pod koniec lat 60. XX w. został wyłączony z eksploatacji a urządzenia – techniczne zlikwidowane. Do dziś pozostaje w dobrej kondycji technicznej i dominuje nad zabudowaniami dzielnicy Biały Kamień. Wokół wieży ocalało kilka budynków dawnego zakładu.

5) Szyby Siostrzane (Schwester I i II) – Kopalnia „Victoria”

Głębokość: 430 i 492 m

Wysokość: 26 m

Adres: ul. 1 Maja 81 (Wałbrzych Sobięcin)

Dostępność: teren jest dostępny, szyby można zobaczyć z zewnątrz.

Nazwa szybu wzięła się nie od czego innego jak od nazwiska projektanta i kierownika budowy, inżyniera Schwestera. Ale to też gra słów, bo szyby są dwa, niczym siostry. Jeden powstał w 1854 r., drugi – w 1859 r. Szyby stoją w odległości 20 metrów od siebie.

Budowle mają oryginalną bryłę; mówi się o nich jako o budowlach pseudoobronnych (nadszybie basztowe). W 1907 r., podczas rozbudowy, pojawiły się na ich elewacjach formy secesyjne, wtedy też ozdobiono budynek okładziną z kształtek ceramicznych. Zachowana wieża basztowa szybu Siostrzanego I ma kształt prostokąta (11,50 m x 15,18 m); grubość muru to 1,25 m. Cały zespół budowli wokół szybów (trzy budynki dla maszyn wyciągowych, cechownia, łaźnia i warsztaty) jest zwarty i jednolity w stylu: zauważalne są ornamenty w formie klucza, typowe dla secesji. Architektura nie ma sobie równych na całym Dolnym Śląsku.

29 lipca 1929 r. około godziny 18.40 miała miejsce tu jedna z największych tragedii w Dolnośląskim Zagłębiu Węglowym: nastąpił wtedy wybuch, w którego wyniku śmierć poniosło 23 z 35 zatrudnionych górników a 10 z poparzeniami dróg oddechowych i skóry ratownicy wywieźli na powierzchnię. W 1931 r. zaprzestano ciągnienia szybem Schwester i część urządzeń zlikwidowano. W czasie II WŚ na terenie szybu znajdował się obóz pracy przymusowej – filia obozu Gross Rosen. Funkcjonował on także tuż po wojnie. W 1950 r. całkiem zlikwidowano urządzenia górnicze. Od końca lat 60. znajdowały się tu pomieszczenia magazynowe (w pomieszczeniach kopalnianych). W latach 70. XX w. próbowano ją wysadzić. Obecnie znajdują się tu magazyny prywatnych firm.

6) Szyb „Irena” , kopalnia Victoria

Głębokość szybu: 376 m.

Adres: Wałbrzych/ Sobięcin, ul. Emilii  Plater

Zabudowa powierzchni szybu „Irena” wyróżnia się detalem i formami secesji przemysłowej, która w architekturze górniczej Zagłębia tak silnie wyraziła się w niewielu obiektach. W 1986 roku udostępniono zespół szybu „Irena”  organizując tutaj Ośrodek Dawnej i Nowej Techniki Górniczej. Obecnie obiekt jest remontowany i przygotowywany do ponownego otwarcia. Był to wielokrotnie przebudowywany szyb – w wieży zmieniano konstrukcję nadszybia na lżejszą.

W maszynowni zachował się wyjątkowy rarytas: elektryczna maszyna wyciągowa z roku 1903, przeniesiona z jednej z zabrzańskich kopalni (sama maszynownia została zbudowana w 1908 r.). Dlaczego jest wyjątkowa? Pierwsze maszyny tego typu na Śląsku były produkowane w zabrzańskiej Donnersmarckhütte zaledwie od roku (pierwsze na świecie działały od 1894 r.), czyli jest to jedna z najstarszych (jeśli nie najstarsza) zachowana elektryczna maszyna wyciągowa używana w górnictwie węgla kamiennego w Polsce!

7) a) Koksowania Victoria

Adres: ul. Kosteckiego 9 (Wałbrzych)

Dostępność: obiekt dostępny jedynie za zgodą Zarządu firmy.

Jeden z najstarszych nieprzerwanie pracujących zakładów na Dolnym Śląsku. Już w 1784 roku na koksowni Victoria koksowano węgiel w mielerzach. W 1798 dokonała się tu duża zmiana- wybudowano siedem pieców koksowniczych na wzór angielski. W 1858 wybudowano piec Appolina, który miał boczne kanały do spalania gazów. Koksownia Victoria ma pięć baterii koksowniczych systemu Otto typu Vi-75 , pierwsza i druga pochodzi z 1928 roku, trzecia z 1954, czwarta z 1959 a piąta z 1962. Zakład był wielokrotnie modernizowany, a w szczególności same baterie. Zabytkowa architektura nawiązuje do najstarszych na terenie obiektów – budynku szybu Wojciech, czy budynku warsztatu energetycznego i stolarni z 1904 roku, są to też modernistyczne, żelbetowe bryły. Najciekawszym jest budynek benzolowni z 1929 roku przypominającą dawną wieżę obronną. Do roku 1961 cztery wałbrzyskie koksownie („VICTORIA”, „Bolesław Chrobry”, „Biały Kamień” i „Mieszko”) były samodzielnymi przedsiębiorstwami. W lipcu 1961 r. połączono je tworząc przedsiębiorstwo Zakłady Koksownicze „Wałbrzych”. Jej znakiem rozpoznawczym wśród mieszkańców Wałbrzycha jest tzw. „świeczka” w której spalany jest nadmiar gazu koksowniczego.

Na terenie koksowni znajdują się też budynki po dawnej kopalni Victoria, w tym secesyjna stolarnia (o pięknej architekturze), warsztaty i magazyny.

1. b) Szyb Wojciech – Kopalnia Victoria

Głębokość: 323 m

Wysokość: 20 m

Adres: ul. Sztygarska (Wałbrzych – Sobięcin), teren zakładów koksowniczych.

Dostępność: Szyb mona obejrzeć wyłącznie z ulicy.

Jeden z najstarszych szybów typu malakow w Europie. Powstał prawdopodobnie w 1853 r., samo drążenie rozpoczęto już w 1846 r. (początkowa głębokość to 45 m). Do dziś zachowała się jedynie murowana wieża wyciągowa typu basztowego oraz budynek maszynowni – każda z tych budowli mogłaby służyć za wzór  rozwiązań stosowanych w II poł. XIX w. i, mimo dokonanych w ciągu 150 lat modernizacji, każda zachowała pierwotny wygląd, do dziś więc widoczne są ich wybitne walory architektoniczne i historyczno-techniczne.

W 1897 r. pogłębiono szyb. Wtedy też zainstalowano nową maszynę wyciągową i podniesiono mury wieży o 3 m. Posadowiono na nich także nowe koła kierujące, a wewnątrz wieży wmontowano stalowe krzesło szybowe. W wyniku modernizacji kopalni w latach 30. XX w. zakończono tu wydobycie. Niestety w 1973 r. zdemontowano i zezłomowano parową maszynę wyciągową z 1899 r..

Wieża ma kształt prostokąta o bokach 15 i 12 m, jej wysokość wynosi 20 m. Na uwagę zasługują  ceglane mury (surowa cegła) – mają 1,2 m grubości. Wygląda jak średniowieczna wieża obronna. Na jej elewacjach można dostrzec mnóstwo detali architektonicznych, typowych dla historyzmu w architekturze.

Był pierwszym w Wałbrzychu szybem, do którego poprowadzono kolej żelazną.

8) Sztolnia Ernestina

adres: ul. Żelazna (Wałbrzych- Gaj/Pogórze) 

Dostępność: budynek ogólnodostępny

Sztolnia o najpiękniejszym portalu wejściowym w całym Zagłębiu Wałbrzyskim. W połowie XVIII wieku, baron von Czettritz-Neuhaus założył kopalnię „Ernestine”, która wkrótce upadła. Nadana ponownie dnia 4 V II 1794 r. należała do barona Dyherrn -Czettritz. Była eksploatowana z przerwami. W 1909 r. połączona została z kopalnią Melchior pod nazwą von Kulmiz. Produkcja w 1806 r. wyniosła około 2 tys. ton. Węgiel wydobywano z niej aż do lat 30. XX w. Sztolnie Ernestina, wydrążono przelotowo przez górę Barbarka, jej wylot znajduję się na przeciwległym zboczu przy ulicy Wylotowej

W połowie drogi na szczyt istnieje zasypany szyb wentylacyjny. Sztolnia posiadała elektryczną kolejkę. Całość drążona w piaskowcu lub bez pośrednio w żyle węgla.

9) Szyb Staszic – Kopalnia „Wałbrzych”

Wysokość: 40 m

Głębokość: 869 m

Adres:  ul. Górnicza 1 (Wałbrzych Pogórze); obecnie teren składu opału Alanex, Obrót oraz Mo-Bruk Składowisko Odpadów Przemysłowych

Ten budynek to budynek typowy dla historyzmu, ma też elementy romantyzmu. Basztowa wieża Staszic (Tiefbau) wykonana została na wzór średniowiecznych wież obronnych, na planie kwadratu o bokach 15m. Zbudowano ją z surowej cegły. Jest najwyższą wieżą nadszybową na terenie Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego – obecnie mierzy prawie 40 m. Bryłę ma prostą, ozdobioną pionowymi podziałami elewacji i połączonymi opaskami.

Szyb powstał w 1866 r. Wyposażono go w dwa urządzenia wyciągowe – do przedziału wschodniego i zachodniego. W latach 80. XIX w. szyb pogłębiono i wyciągi zmodernizowano. W 1890 r. postawiono w jego wnętrzu stalową wieżę o konstrukcji kratowej. W 1968 r. nad istniejącą wieżą w konstrukcji stalowej dobudowane zostało pomieszczenie dla maszyny wyciągowej, czym zyskała swój obecny wygląd. Do 1992 r. urządzenie wschodnie służyło do jazdy ludzi, transportu materiałów i urobku.

Jego uroku dodaje lokalizacja: zbudowano ją na niewielkim płaskowyżu w południowo-wschodniej części Podgórza.

Pozostałości kopalnia Wacław  →  szyb Lech  →   wieża szybu Anna   →  miejsce po prażalni łupku ogniotrwałego  →   szyb Nowy  →   zabudowa wokół szybu Jan

odległość między lokalizacjami: 18 km

czas przejazdu samochodem 25 min.

 1) Kopalnia Wacław- Ludwikowice Kłodzkie.

Dostępność: budynki ogólnodostępne

Adres: ul. Fabryczna, Ludwikowice Kłodzkie

Jest nieczynna od ponad pół wieku i pozostały po niej nieliczne relikty ale była kiedyś areną dramatycznych wydarzeń. Początki jej istnienia to rok 1771 i należała wówczas do właściciela górnej części wsi Jugów – hrabiego von Haugwitza. Kopalnia systematycznie rosła i często zmieniała swoich właścicieli. W latach dwudziestych XX w. stało się ono najnowocześniejszym zakładem przemysłowym w całym dolnośląskim górnictwie węglowym i jednym z najnowocześniejszych w Europie. Pracowało w niej prawie 5000 osób.  Wydobycie odbywało się szybami „Kunegunda” o głębokości 417 m, „Walter” o głębokości 610 m i „Kurt” o głębokości 310 m. Wentylację prowadzono poprzez szyb „Balthazar” o głębokości 350 m.

Szybki wzrost wydobycia węgla powodował wyczerpywanie się płycej położonych pokładów. Wymuszało to potrzebę schodzenia z eksploatacją na coraz głębsze poziomy. To jednak wiązało się z coraz częstszymi i coraz gwałtowniejszymi wyrzutami gazów i skał oraz wyższymi kosztami eksploatacji.

Upadek kopalni przyśpieszyła katastrofa, jaka miała miejsce 9 lipca 1930 roku o godzinie 16.00 w rejonie szybu „Kurt” w Jugowie. W wyniku wyrzutu tlenku węgla połączonego z wyrzutem skalnym śmierć poniosło 153 górników. Miejscowa ludność okryła się w żałobie, w uroczystościach pogrzebowych wzięło udział ponad 20 tys. osób, w tym przedstawiciele rządu Rzeszy. Po tej katastrofie władze niemieckie zdecydowały się zamknąć kopalnię, co spowodowało zwolnienie pracujących w niej ponad 3 tys. osób. Stało się to paliwem wyborczym dla powstającej NSDAP, która obiecała ponowne uruchomienie kopalni. Słowa dotrzymała i już w 1933 uruchomiono jedno z pół wydobywczych. Ostatecznie kopalnie zamknięto jednak w 1939 roku. Teren kopalni przejął

przemysł zbrojeniowy hitlerowskich Niemiec. Na bazie budynków pokopalnianych utworzono fabrykę amunicji. W 1957 roku powstał projekt uruchomienia  kopalni „Wacław”. Jednak wysokie koszty własne wydobycia, wyeksploatowanie do 1939 r. znacznej części grubszych i łatwiej dostępnych pokładów, zagrożenie wyrzutami CO², sprawiły że ostatecznie z tego zrezygnowano.

Do dnia dzisiejszego ostał się budynek dyrekcji kopalni, elektrownia zakładowa (w ruinie) oraz pomnik ku czci ofiar katastrofy z 1930 roku.

2) Szyb i maszynownia szybu Lech w Nowej Rudzie

Głębokość: 372.7 metrów

Rok powstania: 1868 rok

Adres: ul. Obozowa 4, Nowa Ruda

Szyb wydrążono w 1868 roku z maszyną wyciągową usytuowaną  na zrębie szybu Lech. W 1890 w związku ze znacznym pogłębieniem szybu zbudowano nowe nadszybie oraz nową maszynownię, w której zainstalowano maszynę parową napędzającą bębnowy o mocy 18 KM oraz w urządzenia do pompowania wody.

Dostępność: jest to siedziba Muzeum Górnictwa Podziemnego – Muzeum oferuje prezentację bogatej 500-letniej tradycji górnictwa węglowego w Nowej Rudzie. Przy zachowaniu ich pierwotnego charakteru przedstawione są procesy produkcyjne kopalni. Wielką atrakcją jest przejazd pociągiem górniczym w sztolni „Lech”.  Muzeum jest otwarte codziennie od 9 do 16.00

3) Szyb Anna, Nowa Ruda

Głębokość: 196.1 metrów

Rok powstania 1898

Adres: ul. Górnicza 19, Nowa Ruda

Dostępność: ograniczona, obecnie znajduje się tu Zakład Przemysłu Automatyki Sieciowej ZPAS-NET

Basztowy budynek nadszybia Anny wybudowano w 1898 roku nad wcześniejszym założeniem. Jest to jedyna wieża szybowa w Nowej Rudzie która zachowała praktycznie swój pierwotny kształt. Anna była szybem wentylacyjnym i podsadzkowym. Została wyłączona z eksploatacji w latach 30-tych XX wieku. W latach 90-tych wieża szybu służyła jako archiwum KWK „Nowa Ruda”.

4) Prażalnia łupku ogniotrwałego. Nowa Ruda. Szyb piast

Adres:  ul. Tuczyn, Nowa Ruda

Dostępność: pozostał jedynie pusty teren po dawnych piecach

Bardzo cenny zabytek techniki przemysłowej,  którego lata zaniedbań i braku ochrony doprowadziły do praktycznego unicestwienia. Noworudzkie złoża tego cennego surowca należały do jednego z nielicznych w Europie.  Jego wydobywanie swoimi badaniami zapoczątkował Joseph Volkel, nadsztygar w kopalni „Ruben”, który rozpoznał je w latach 1877/78. Pierwsze piece szybowe służące do wypalania łupku zbudowano w 1879 r. W tamtych latach prażalnia ta była największym światowym producentem łupku ogniotrwałego. Pod ziemią następowało wstępne sortowanie, następnie wydobyty urobek ładowano do wielkiego pieca komorowego gdzie poddawano go powolnemu prażeniu w temperaturze 700 °C aby uzyskać jego cenne właściwości ogniotrwałe.

Proces prażenia w piecu komorowym był jednak wolny i mało ekonomiczny dlatego już w 1883 roku wybudowano pierwsze piece szybowe. Były to kilkunastometrowe, ceglane konstrukcje z kominem i obszerną komorą wewnątrz, w kształcie szybu. Otwór wlotowy do niego znajdował się na wysokości ok 7-8 metrów i prowadził do niego specjalny pomost, natomiast otwór wyładowczy znajdował się w dolnej części. Za pomocą metalowych wózków wsypywano łupek do wnętrza pieca, jednorazowo 24 tony i ogrzewano go z paleniska znajdującego się bezpośrednio pod nim. Sam cykl prażenia musiał trwać 36 godzin.  Proces ten przeprowadzany był w temperaturze 1250 °C. Piece, których konstrukcja związana była na opracowanej w Nowej Rudzie technologii prażenia i wzbogacenia łupku dostosowanej do miejscowych złóż, miały wówczas charakter prototypowy.

Piece wybudowane jeszcze w XIX wieku służyły przez kolejne dziesięciolecia. W sumie powstało ich 32. Ostatni piec szybowy wygaszono w 1980 roku. Nieużywane niszczały, aż rozkradzione przez zbieraczy złomu runęły w 2012/14 roku. Miejsce warte jest upamiętnienia, były to wyjątkowe zabytki. Zakład znajdował się na stoku wzgórza, roztacza się z tego terenu piękny widok.

5) Szyb Nowy I- ścianka wspinaczkowa, Nowa Ruda Słupiec

głębokość:  765 m.

Adres:  ul. Kłodzka, Nowa Ruda

Dostępność: Ściana jest zarządzana przez Centrum Turystyczno-Sportowe. Obiekt czynny jest od poniedziałku do niedzieli w godzinach od 10:00 do 18:00.

Najmłodszy na naszej trasie. Powstał nieco ponad 50 lat temu. W latach 70. XX w. poczyniono wielkie inwestycje modernizacyjne i dokonano połączenia z KWK Nowa Ruda. Szyb miał osiągnąć 765 metrów głębokości przy 6,70 m średnicy i miał służyć do transportu urobku, materiału i jazdy załogi. W szybie tym zaprojektowano dwa wyciągi – jeden klatkowy, z klatkami 4-piętrowymi, drugi skipowy, z przeciwwagą, o nośności 20 ton. Przeznaczone dla tych wyciągów maszyny, o mocy 2400 kW każda, zlokalizowane zostały w żelbetowej wieży wyciągowej 70-metrowej wysokości.
W dniu 18 kwietnia 2015 roku na dawnym szybie Nowy I oficjalnie otwarto ścianę wspinaczkową o wysokości 58 metrów. Inwestycja sfinansowana ze środków publicznych kosztowała 2,5 mln złotych.

6) Szyb Jan, Nowa Ruda Słupiec

Adres:  ul. Kłodzka, Nowa Ruda

Dostępność: w pełni

Kopalnia istniała już w 1763 roku a znacznie powiększono ją w  latach 1866 i 1899, kiedy to należała do barona von Pilati. Sam szyb Bianka został zgłębiony w 1901 roku, stalową wieżę nadbudowano w 1910 roku. Posiadał dwa przedziały wydobywcze: północny (dwie klatki dwupiętrowe) oraz południowy (także dwie klatki dwupiętrowe). Sama konstrukcja wieży na jej czas budowy była bardzo nowatorskim rozwiązaniem, które zmierzało do funkcjonalizmu w przemyśle wydobywczym. Tego typu rozwiązanie zaczęto stosować dopiero w okresie międzywojennym. Po 1945 roku szyb przemianowano na Jan, w latach 60-tych stracił na znaczeniu po przez wybudowanie w pobliżu szybu Nowy I, stał się szybem pomocniczym. Jana wyłączono z eksploatacji w 1992 roku. Trzy lata później szyb zezłomowano. Choć sama wieża nie przetrwała – na terenie kopalni wśród zachowanych budynków (w tym zabytkowej maszynowni) w 2017 roku otwarto inkubator przedsiębiorczości i centrum kultury.